شبهه102

خلاصه پرسش

آیا دلایل و مستندات کافی برای اثبات تولد امام علی‌(ع) در کعبه وجود دارد؟ آیا تولد در کنار بت‌ها افتخاری به شمار می‌آید؟

پرسش

راوی حدیث تولد حضرت علی بن ابی‌طالب(ع) در کعبه؛ شخصی است به نام یزید بن قعنب که تمام علمای علم رجال او را فردی کذاب دانسته که معتقدند او مشرک بود و مشرک هم از دنیا رفته باشد. لذا نمی‌توان این حدیث را پذیرفت، پس چرا شیعیان بر این باورند که حضرت علی(ع) در کعبه متولد شده است؟ علاوه بر اشکال سندی؛ دارای اشکالات محتوایی نیز هست؛ مانند: 1. حضرت علی(ع) ده سال قبل از بعثت به دنیا آمد. در آن زمان مسجد الحرام بتکده مهم اعراب بود و کعبه محل نگهداری بت‌ها. تمامی کسانی که به دور کعبه طواف می‌کردند بت‌پرست بودند؛ حال سؤال این است آیا فاطمه بنت اسد جزو بت‌پرستان بوده که برای عبادت به آن‌جا رفته بود؟ و در این صورت؛ تولد در کنار بت‌ها امتیاز محسوب می‌شود؟! 2. در بین اعراب این رسم وجود داشته که زنان در دوران حاملگی در خانه می‌ماندند و در جمع مردم حاضر نمی‌شدند؛ حال چگونه ممکن است فاطمه بنت اسد در آخرین لحظات بارداری به درون بتکده رفته باشد؟ 3. چرا در قرآن از این معجزه سخنی به میان نیامده است؟ و چرا خود حضرت علی(ع) حتی یک‌بار نگفته است من مولود کعبه‌ام؟ و اشکالات دیگر.

پاسخ اجمالی

با این‌که بت‌های بسیاری در داخل کعبه و اطراف آن قرار داده شده بود؛ اما نکته مهم این است که اعتبار کعبه از بت‌ها نبود، بلکه کعبه خود اعتبار بسیار و موقعیتی شگرف داشت. در همین راستا تولد در کعبه، فضیلتی است گران‌بها برای امام علی(ع) و مادرشان فاطمه بنت اسد که دلایل گوناگونی آن‌را اثبات می‌کنند، مانند: روایاتی از امام باقر(ع) و امام صادق(ع)، نقلی تاریخی از یزید بن قعنب، اشعاری کهن که از امام علی(ع) به عنوان متولد در کعبه یاد کرده‌اند. و نقل متواتر این واقعه به‌ گونه‌ای که اندیشمندان بزرگ شیعی، تردیدی در این موضوع نکرده و افرادی؛ مانند حاکم نیشابوری (م 405ق) از بزرگ‌ترین راویان اهل سنت نیز به این تواتر تصریح کرده‌اند.
 

پاسخ تفصیلی

قبل از ورود به بحث، لازم است به نکاتی توجه شود:
1. امام علی(ع) دارای فضایل بسیاری است که در منابع شیعه و اهل سنت بیان شده، و حتی کتاب‌ها در این زمینه نوشته شده است. حال اثبات تولد امام علی(ع) در درون کعبه، بر این فضایل می‌افزاید، اما عدم اثبات آن، منافی فضایل دیگر نبوده و از شخصیت و مقام ایشان، کاسته نخواهد ‌شد.
2. تولد در کعبه، فضیلتی است گران‌بها برای ایشان و مادرش؛ فاطمه بنت اسد.
3. این‌که بت‌های بسیاری در داخل و اطراف کعبه قرار داده شده بود؛ ردی بر این فضیلت نیست؛ زیرا اعتبار کعبه از بت‌ها نبود؛ کعبه خود اعتبار بسیار و موقعیتی شگرف داشت و اعتبار بت‌ها از کعبه پایین‌تر بود.[1]
4. برخی از غیر شیعیان چنین اظهار می‌کنند که تولد در کعبه امکان نداشت و نمونه تاریخی ندارد. در پاسخ چنین افرادی باید گفت؛ منابع اهل سنت تولد حکیم بن حزام را نیز در کعبه می‌دانند: «حکیم بن حزام در داخل کعبه متولد شد و یک‌صد و بیست سال عمر کرد».[2]
این مطلب مورد اتفاق اهل سنت است و آنان بنابر این روایت، باید اصل وقوع چنین امری را بپذیرند.
البته بنابر اعتقاد شیعیان، این نقل صحیح نبوده و حکیم در کعبه متولد نشده است.[3]
 

شبهه 126

چرا خداوند اراده نکرده که همه انسان‌ها هدایت شوند و به این خیر نائل آیند؟

پرسش

با توجه به آیه شریفه «وَ لو شئنا لَأتینا کُلَّ نفس هُدها...» روشن می‌شود که هدایت شدن همه انسان‌ها را خداوند اراده نکرده است. اگر خداوند خیر تمام موجودات را می‌خواست هدایت همه را اراده می‌کرد، ولى این کار را نکرده است. چرا؟

پاسخ اجمالی

آنچه به استناد آیه شریفه گفته شده که خداوند هدایت همه انسان‌ها را اراده نکرده، باطل است. بلکه مطلب عکس آن است، و خداوند هدایت تمامى موجودات را اراده کرده است؛ چون بنابر آنچه از آیات استفاده می‌شود: الف. هدایت الهى به هدایت تکوینى و تشریعى تقسیم می‌گردد. هدایت تکوینى که هدایتى عام است به همه پدیده‌هاى هستى تعلق گرفته، و خداوند او را به واسطه آنچه در سرشتش نهاده به سوى کمال و هدفى که برایش تعیین کرده به جریان انداخته است. و هدایت تشریعى که هدایتى خاص براى صاحبان عقل و اندیشه است مربوط به امور تشریعى از قبیل اعتقادات حقّه و قوانین الهى بایدها و نبایدها و... می‌باشد که به وسیله انبیا و ائمه معصومین(ع) نسبت به بشر انجام پذیرفته است، و این هدایت نیز منّتى می‌باشد بر همه انسان‌ها و نوع بشر از هر دو هدایت برخوردار است. ب. آیات بسیارى بر مختار بودن انسان دلالت می‌کند چنانچه می‌فرماید: «ما راه را به او نشان دادیم، خواه شاکر باشد و یا ناسپاس» و این حق انتخاب و اختیار، هدایتى تکوینى از ناحیه خداست، چراکه منشأ اختیار انسان نمی‌تواند خود انسان باشد و الّا اشکال دور و یا تسلسل پیش می‌آید. ج. هستى بر مبناى نظام علّى و معلولى است و سنّت خداى تبارک و تعالى این‌گونه است که امور را از مجراى اسباب به جریان اندازد، و در مسئله هدایت هم وسیله‌اى فراهم می‌کند تا مطلوب و هدف براى هرکس که او بخواهد روشن گشته، بنده‌اش در مسیر زندگى به هدف نهایى خود برسد. در نتیجه، بر اساس صریح آیات قرآن، هدایت تکوینى خداوند شامل همه موجودات شده و علاوه، انسان مشمول هدایت تشریعى نیز گردیده است، ولى از طرفى چون در سرشت و جوهره آدمى اراده و اختیار به صورت تکوینى نهفته شده، او مختار است با یارى جستن از هدایت‌هاى خاصه الهى، زمینه هدایت افزون‌تر را فراهم نماید و یا با چشم بستن بر هدایت‌هاى خاصه در خلاف جریان هدایت طىّ طریق نماید که سرانجامش کفر و ظلم است. و از آیه مورد نظر می‌توان فهمید که اگر اراده خداوند تعلق می‌گرفت سرشت آدمى را همانند دیگر پدیده‌ها، بدون اختیار می‌آفرید. ولى خداوند با اعطای حق انتخاب به انسان، او را در پرتو هدایت‌هاى تکوینى و تشریعى خویش مکلف و مسئول نمود تا به این وسیله، حق را از باطل جدا سازد. و بنابر همان سنت الهى اگر انسانى با انتخابش در مسیر ظلم و کفر قدم بردارد به طور طبیعى هدایت الهى نمی‌تواند به ظلم و کفر تعلق بگیرد، و انسانى که با انتخابش در مسیر حق حرکت کند، توفیق هدایت افزون‌تر را می‌یابد.

پاسخ تفصیلی

قبل از ورود به بحث ذکر چند نکته ضرورى به نظر می‌رسد: